حس کنجکاوى و ویژگى آینده نگرى و کمال جویى انسان، او را به شناخت گذشته، حال و آینده خویش رهنمون مى سازد، و در اعماق جانش، عشق سوزان و عطش پایان ناپذیرى را براى گشودن این رازهاى سه گانه پدید مى آورد.

او را بر مى انگیزد تا از سویى به مطالعه تاریخ پیشینیان دست یازد، و از شرایط معاصر تا اعماق تاریخ و تا سپیده دم آن، پیش رود، وقایع و حوادث نهفته در دل تاریخ و ماقبل تاریخ را، با شیوه ها و اسلوبهاى ابتکارى و تجهیزات مدرن، کشف کند و زیر ذره بین تجزیه و تحلیل برد، تا ضمن شناخت گذشته و کسب آگاهیهاى سودمند، درسها و تجربه هاى گرانبها و ارزشمندى را از فراز و نشیب، طلوع و غروب و پیشرفت تمدنها و فروپاشى جامعه ها و سلسله هاى پیشین، براى ساختن دنیاى نو و جامعه مطلوب و آفرینش تمدن دلخواه فراگیرد، و از دگر سو همین عوامل به علاوه بیم و امید، انسان را به تفکر عمیق و کاوش پى گیر درباره آینده وا مى دارد.

آیا آینده تاریخ، آینده اى است زیبا یا زشت؟ به هنجار و متعادل است، یا ناهنجار و کج و معوج؟ آیا آینده تاریخ روشن و تماشایى است؟ یا تیره و غمبار؟

آیا سرنوشت محتوم جامعه هاى انسانى همین است که حکومت مردم شایسته و برگزیده را تجربه نکند و همیشه در چنگال زور و فریب و سرکوب و خشونت دست و پا زند؟ آیا روند تاریخ به همین صورت ادامه خواهد یافت و ستم و بیداد همزاد و همراه انسان خواهد بود؟ یا سرانجام آرزوها و آرمانها و ایده آلهاى انسان تحقق خواهد یافت و فرداى زیبا و پیروزى دوست داشتنى طلوع خواهد کرد و روزگارِ بهتر آزادى و رهایى رخ خواهد گشود؟

پاسخى نویدبخش و امیدآفرین

پاسخ قرآن به این مسئله، امیدآفرین و نویدبخش است; در نگرش قرآن، رنج و اندوه انسان، ابدى نیست. ستم و بیداد هم، همزاد و همراه انسان نخواهد بود، و محکومیت و بندگى و اسارت انسان نیز همیشگى نیست. بر طبق قوانین و سُنن الهى، آنچه مایه رنج و درد و اسارت انسان و مانع حرکت تکاملى و اصلاحى و آزادى خواهانه اوست، محکوم به فناست و هر آنچه به سود بندگان شایسته خداست، درخشندگى و شکوه و پایندگى خواهد یافت.

پیروزى نهایى حق و عدالت و آزادى و حقوق بشر ـ که امرى است محتوم و تردیدناپذیر ـ سرانجام پرتوافکن خواهد گشت و ظلمت و سیاهى ظلم و جور و حق ناپذیرى و اصلاح ستیزى را نابود خواهد ساخت. بدین سان قرآن دریچه هاى امید و دروازه هاى نوید و اطمینان به آینده را بر روى قلبهاى سرد و یخ زده محرومان ملل مى گشاید و نسیم زندگى را در جان فسرده آنان مى دمد:

(فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمّا ما یَنْفَعُ النّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الاَْرْضِ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللّهُ الاَْمْثالَ)[1]

«اما کفها و ناخالصیهاى روى آب، به کنارى پرتاب مى گردد و از میان مى رود، و اما آنچه به مردم سود مى رساند، در زمین مى ماند. خدا براى راهیابى مردم مثالها را این گونه مى زند.»

از نظرگاه قرآن این واقعیت، مسلم و قطعى است که حکومت نهایى، حکومت حق و عدل، خرد و شعور، آزادى و حقوق بشر و حکومت مورد رضایت هماره مردم است.[2]

از نظرگاه قرآن و اهل بیت، آینده جهان و جهانیان، آینده نابود شدن باطل و بیداد و سرانجامِ خوش پیروزمندانه از آنِ تقوا و تقواپیشگان و رعایت گران حقوق و آزادى و خشنودى مردم است; از آنِ شایستگى و صاحبان شایستگى و از آنِ داد و دادگران است.

مؤلف «المیزان» در این باره مى نویسد:

«کاوش عمیق در احوال کائنات نشان مى دهد که انسان نیز به عنوان جزیى از کائنات، در آینده زندگى و تاریخ خود به نهایت کمال خود خواهد رسید. آنچه در قرآن آمده است ـ که استقرار اسلام در جهان، امرى شدنى و قطعى است ـ در حقیقت تعبیر دیگرى است از این مطلب که انسان به کمال تام و تمام خود خواهد رسید.»[3]

فرجام شکوهمند تاریخ از دیدگاه قرآن

تاریخ چیزى جز بازتاب درگیرى پایدار و بى امان حق و باطل، عدل و ستم، یا آزادى و استبداد نیست. رویارویى طرفداران این دو، از سپیده دم حیات تاکنون به طور مداوم و در میدانهاى گوناگون جریان داشته و پیروزى و شکست دست به دست گردیده است.

در روند تاریخ، زمانها و مقاطع بسیارى پیش آمده است که حق و رهروان راه عدالت، در ضعف و فشار بوده و باطل و ستم، در فرمهاى مختلف، حتى در فرم مذهب سالارى مخوف و خشونت بارى در تاخت و تاز بوده اند; اما سرانجامِ تاریخ و کاروان انسانیت طبق خواست تاریخى خدا و سُنن او از آنِ حق و حق طلبان و آزادى خواهان است.

بر طبق قوانین و سنن الهى، آنچه مایه رنج و درد و اسارت انسان و مانع حرکت تکاملى و اصلاحى و آزادى خواهانه اوست، محکوم به فناست.

اینک به مطالعه و تدبر در انبوه آیاتى که بیانگر این سنت امیدبخش خدا و این خواست تاریخى آن قادر تواناى حاکم بر جامعه و تاریخ است، مى پردازیم:

1ـ قانون پیروزى حق بر باطل

قرآن، نویدگر این حقیقت است که در مبارزه طولانى و پردامنه حق و باطل، سرانجام حق و عدالت پیروز خواهد شد و باطل و بیداد، محتوم به اضمحلال و انهدام و فناست; چرا که نظام تکوین، نظام خیر و مهر و غلبه خیر و مهر بر شر و ظلم است و بر این اساس، فرجام نظام اجتماعى و آینده زندگى و تاریخ جامعه ها و تمدنها نیز فرجامى است که نظام عدل و توحید و مردم سالارى و مسئولیت پذیرى بر کفرگرایى و حق ستیزى و نظارت گریزى و طاغوت منشى پیروز خواهد گشت.

1ـ1ـ قرآن ضمن تأکید بر هدفمند بودن آفرینش و حرکت تاریخ، با یورش به پندار پوچى که آفرینش جهان، انسان و روند تاریخ را بیهوده و بازیچه مى پندارد، سنت یاد شده را بدین صورت انعکاس مى بخشد:

(وَ ما خَلَقْنا السَّماءَ وَ الأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما لاعِبینَ ... بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْباطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَاِذا هُوَ زاهِقٌ وَ لَکُمُ الْوَیْلُ مِمّا تَصِفُونَ)[4]

«و ما آسمان و زمین را و آنچه میان آن دو پدید آمده است، به بازیچه و بیهوده نیافریدیم. اگر مى خواستیم بازیچه اى بگیریم، بى تردید آن را از نزد خود مى گرفتیم; بلکه ما حق را بر سر باطل و بیداد مى کوبیم، پس آن را درهم مى شکند و نابود مى سازد و باطل و بیداد نابود شدنى است; اما واى بر شما بیدادگران از آنچه وصف مى کنید!»

2ـ1ـ در سوره «رعد» در قالب مثال زیبایى، جریان حق و باطل و عدالت و ستم و سرنوشت محتوم آنها را به آب و کف روى آب تشبیه مى کند. همچنان که کف و ناخالصى بر روى آب، چهره مى گشاید و آب را ـ که مایه حیات و نشاط و طراوت و شور زندگى است ـ از دیده ها پنهان مى کند و با حرکت آب جولان مى دهد، باطل نیز بر دوش حق سوار و با حرکت حق، مسیر تاریخ را طى مى کند; اما همان گونه که کفها بر روى آب ناپایدارند و آنچه پایدار مى ماند، آب صاف و زلال است، سرانجام، باطلهاى کف گونه نیز محو و نابود مى گردند و حق و عدل و آزادى و آزادگى به سان آب جارى، دلهاى تشنگان را پرنشاط و کران تا کران هستى را جلوه گاه نورافشانى و چشم نوازى خویش خواهد ساخت:

(أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَداً رابِیاً وَ مِمّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِی النّارِ ابْتِغاءَ حِلْیَة أَوْ مَتاع زَبَدٌ مِثْلُهُ کَذلِکَ یضْرِبُ اللّهُ الْحَقَّ وَ الْباطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَیَذْهَبُ جُفاءً وَ أَمّا ما یَنْفَعُ النّاسَ فَیَمْکُثُ فِی الارضِ کَذلِکَ یَضْرِبُ اللّهُ الاَْمْثالَ)[5]

«همان خدایى که آبى از آسمان به صورت باران فرود آورد، آن گاه رودخانه هایى به اندازه کشش خود روان شدند. و سیلاب، کفى برآمده بر روى خود برداشت، و از آنچه براى به دست آوردن زیور یا کالایى در شعله هاى آتش مى گدازند نیز ناخالصى و کفى به سان آن بر مى آید. خدا حق و باطل را این گونه مثال مى زند; اما کف روى آب به کنارى پرتاب مى گردد و از میان مى رود، و اما آنچه به مردم سود مى رساند، در زمین مى ماند. خدا براى راهیابى مردم مثالها را این گونه مى زند.»

3ـ1ـ بدین صورت پیروزى حق و عدالت و زوال محتوم باطل و زورمدارى و قیم مآبى را اعلام مى کند:

(وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً)[6]

«و بگو: حق آمد و باطل نابود شد; آرى، باطل هماره نابود شدنى است!»

(وَ یُریدُ اللّهُ أَنْ یُحِقَّ الْحَقَّ بِکَلِماتِهِ وَ یَقْطَعَ دابِرَ الْکافِرینَ لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَ یُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ)[7]

«اما خدا مى خواهد حق و عدالت را با کلمات خود تقویت و استوار نموده، کفرگرایان و حق ناپذیران را ریشه کن سازد. او مى خواهد تا حق را استوار سازد و باطل و بیداد را از میان بردارد، هر چند جنایتکاران آن را خوش نداشته باشند.»

2ـ پیروزى راه و رسم عادلانه و انسانى پیامبران

نهضتهاى توحیدى در جریان تاریخ براى نجات انسان از اسارت شیطان، مظاهر فریباى طبیعت، نفس سرکش و آن گاه اوج دادن انسان به پرفرازترین قلّه توحید و تقوا، مجاهدات و مبارزات قهرمانانه و مخلصانه و روشنگرى را تدارک دیده اند، و با وجود مخالفتها و جنگ و ستیزها، هماره پیروز بوده اند و تاکنون بیشتر مردم جهان را در سایه هدایت و نجات خود نگاه داشته اند.

آینده نگرى وحى و بینش تاریخى قرآن نیز مخالفتها و سنگ اندازیها و اصلاح ستیزیهاى مخالفانِ دعوتهاى توحیدى را ناپایدار مى شناسد و بر این اندیشه است که سنگرهاى پوشالى و دخمه هاى عنکبوتى آنان طبق وعده تخلف ناپذیر خدا فرو خواهد ریخت، و حاکمیت آزامنشانه پیامبران بر تمامى قلبها و جانها تحقق خواهد یافت; این یکى از سنتهاى تبدیل ناپذیر خداست که در آیات متعددى از کتاب پرشکوه او نمایان شده است:

(إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا فِى الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ یَوْمَ یَقُومُ الأَشْهادُ)[8]

«ما به یقین پیامبران خود و کسانى را که ایمان آورده اند، در زندگى دنیا و روزى که گواهان به پا مى خیزند یارى مى دهیم!»

(کَتَبَ اللّهُ لأَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِى إِنَّ اللّهَ قَوِىُّ عَزِیزٌ)[9]

«خدا چنین مقرر داشته است که: من و فرستادگانم پیروز خواهیم شد; چرا که خداوند نیرومند و شکست ناپذیر است!»

(وَ لَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِینَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ وَ إِنَّ جُنَدَنَا لَهُمُ الْغالِبُونَ)[10]

«و به یقین فرمان ما در مورد بندگان فرستاده ما از پیش چنین رفته است که آنان یارى شدگان اند، و بر دشمنان خود پیروز خواهند شد و لشکریان ما بى تردید پیروزند!»

3ـ قانون وراثت زمین

قرآن در نگرش تاریخى اش درباره آینده جهان و انسان، بر این حقیقت گواهى مى دهد که سرانجام، رنجها، مشقتها، اسارتها، گرفتاریها و حرمانهاى انسان پایان مى پذیرد; چرا که سنت تغییرناپذیر خدا بر این قرار گرفته که در واپسین حرکت تاریخ، تنها بندگان شایسته و وارسته و اصلاح طلب خدا وارثان و سر رشته داران زمین و زمان گردند، و برنامه مترقى و روش انسانى و آزادمنشانه آنان بر همه جهان، مدیریت و حکومت عادلانه کند و کران تا کران جهان از پلیدى وجود پندارها و اندیشه هاى زورمدار و چهره هاى خشن و اصلاح ناپذیر و جریاناى ستمکار و پایمال کننده حقوق و آزادى بشر پاک و پاکیزه شود.

قرآن در بیان این نوید مى فرماید:

(وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِى الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ اَنَّ الاَْرْضَ یَرِثُها عِبادِىَ الصّالِحُونَ اِنَّ فى هذا لَبَلاغاً لِقَوْم عابِدینَ)[11]

«و به یقین ما در زبور پس از تورات[12] نوشتیم که زمین را بندگان شایسته کردار ما به ارث خواهند برد.[13] به راستى که در این نوید شادى بخش و پرشکوه، براى مردمى که پرستشگر خدا هستند، پیام رسا و بسنده اى است.»[14]

(وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِى الاَْرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَةً وَ نَجْعَلَهُمْ الْوارِثینَ)[15]

«و مى خواهیم بر کسانى که در زمین بر اثر فریب و سرکوب فرودست شده اند، منت نهیم و آنان را پیشوایان مردم گردانیم و وارثان زمین قرارشان دهیم.»

4ـ مدیریت و رهبرى توحیدگرایانِ شایسته کردار

از دیدگاه بینش تاریخى قرآن، در جریان کشاکش و درگیرى توحیدگرایان و شرک گرایان، گرچه ممکن است توحیدگرایان و طرفداران حق و عدالت بارها دچار ناکامى گردند، و اشتباهات، ندانم کاریها و بیگانگیهاى آنان با پیام خدا پاپیچ آنها شود، اما این سنت محتوم و وعده قطعى خداست که در آخرین برخورد و پیکار میان این دو گرایش و روش، پیروزى جاودانه با خداجویان و ایمان داران و آزادى خواهان است.

(وَعَدَ اللّهُ الَّذینَ ءَامَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِى الاَْرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِى ارْتَضى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنى لا یُشْرِکُونَ بِى شَیْئاً ...)[16]

«خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده اند، وعده فرموده است که آنان را در روى زمین به جانشینى خود برخواهد گزید; درست همان سان که آن کسانى را که پیش از آنان بودند، جانشین خود قرار داد; و آن دین و آیین و روش و منشى را که براى آنان پسندیده است به سود آنان استقرار خواهد بخشید; و ترس آنان را به نعمت امنیت و آرامش تبدیل خواهد ساخت; به گونه اى که تنها مرا مى پرستند و چیزى را شریک و همتاى من نمى سازند ... .»[17]

بنابراین، کسانى که به ایمان و پرواى راستین مجهز باشند و در جامعه و تمدن خود شایسته و آزادمنشانه عمل کنند و به اصلاح امور و ساماندهى شئون مردم بپردازند و به گونه اى رفتار کنند که رأى و رضایت مردم را به همراه داشته باشند، بى تردید در میدان تنازع بقا، گوى سبقت را خواهند ربود و مدیریت زمین و زمان در اختیار آنان قرار خواهد گرفت.

5ـ استقرار آیین و روش خداپسندانه در گیتى

در دنیایى که قدرتهاى ستمکار، از هر سو سلطه ظالمانه و انحصارى خود را بر توده هاى دربند تحمیل نموده و بلاى جهل و خرافات، مرامها و مسلکها و مذاهب شرک آلود و تاریک اندیش، زنجیرهاى گران خود را بر مغزها و اندیشه ها پیچیده بودند، قرآن به رهروان راه توحید، نوید نجات و فلاح داد.

به آنان نوید فرجام خوش و آینده سعادتمندانه، نوید گسترش پیام قرآن و پیروزى آزادى بر دیو استبداد، گرایش بشریت به دین خداپسندانه و پیروزى اندیشه مترقى قرآن بر اندیشه هاى شرک و بیداد را داد و همگان شاهد بودند که با گذشت زمان، نویدهاى قرآن یکى پس از دیگرى جامه عمل پوشید، و نه تنها مکه و مدینه و جزیرة العرب، که کاخهاى ستم استبدادگران و خشونت کیشان در ایران، روم، مصر، یمن و شرق و غرب جهان آن روز در معرض نفوذ پیام قرآن قرار گرفت، به گونه اى که اینک با وجود استبداد و فساد حکومتهاى کشورهاى مسلمان نشین و دیگر عوامل بازدارنده اى که در جامعه هاى مسلمان به وجود آمده، باز هم پیام قرآن در پرتو حقانیت و جاذبه و محتوا و دیگر ویژگیهایش زیر این آسمان نیلگون جنبه جهانى یافته است.

اینها همه تازه بخشى از نوید قرآن است و بخش دیگرش در راه است. بى تردید هر پژوهشگر منصفى با تعمق در بخش گذشته، به آینده اطمینان خواهد یافت و نوید قرآن را جدى و قطعى خواهد گرفت و باور خواهد نمود که بشریت، سرانجام از سلطه اهریمنانه مکتبها و فلسفه ها و ایسم ها و کیشهاى شخصیت و بافته هاى میان تهى و اسارت آور و مذهب سالاریهاى هراس انگیز و ابزار فریب و سرکوب ساختن دین خدا آزاد مى شود و سعادت و معنویت و اخلاق و حقوق بشر ـ آن گونه که بایسته و شایسته است ـ بر جهان سایه مى افکند. این وعده محتوم خداست که بدین صورت ترسیم شده است:

(وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِى ارْتَضى لَهُمْ ...)[18]

«و دین و آیین مترقى و منش عادلانه و انسانى را ـ که براى آنان پسندیده است ـ به سود آنان استقرار بخشیده و پابرجا و ریشه دار خواهد ساخت.»

6ـ صلح و امنیت جهانى

از بلاهاى اجتماعى دنیاى معاصر، فاجعه عدم امنیت است; عدم امنیت فردى، خانوادگى، اجتماعى، اقتصادى، سیاسى، شغلى، و عدم امنیت در دیگر ابعاد و جلوه هاى حیات بشر.

امنیت در جهان معاصر تنها در مصاحبه ها و رسانه هاى انحصارى حکومتها و قدرتها

سنت تغییرناپذیر خدا بر این قرار گرفته که در واپسین حرکت تاریخ، تنها بندگان شایسته و وارسته و اصلاح طلب خدا وارثان و سررشته داران زمین و زمان گردند.

جلوه گر است و نه در عینیت جامعه ها، و جهان در کام شعله هاى هستى سوز و امیدکش ناامنیها و شرارتهایى است که زورمندان خودکامه آن را برافروخته اند و هیزم کش آن اند و بى تردید خود آنها نیز قربانى این آتش افروزیها خواهند گشت; چرا که «مَنْ زَرَعَ الْعُدوانَ حَصَدَ الْخُسْرانَ»; «آن کسى که بذر تجاوز و ناامنى بیفشاند، حاصلى جز زیان درو نخواهد کرد.»

اما قرآن نوید دهنده بهروزى و نجات است; نجات از ناامنیها، و بال گشودن و رسیدن به امنیت و آرامش; به امنیت جانى، امنیت اقتصادى، امنیت شغلى، امنیت عرضى و آبرویى، امنیت مسکن و وطن و سرزمین.

قرآن بر این روش و سنت خدا رهنمون است که شرارتها و ناامنیها و استبداد و انحصار و اختناق و سرکوب عریان و شبه قانونى را پایانى است، و سرانجام جامعه انسانى به امنیت به مفهوم حقیقى اش خواهد رسید:

(... وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِى لا یُشْرِکُونَ بِى شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ)[19]

«خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده اند وعده فرموده است که بى تردید آنان را در روى زمین و در اداره امور آن به جانشینى خود برخواهد گزید; درست همان سان که کسانى را که پیش از آنان بودند، جانشین خود قرار داد; و آن دین و آیینى را که براى آنان پسندیده است به سود آنان استقرار خواهد بخشید; و ترس و هراس آنان را به نعمت امنیت و آرامش تبدیل خواهد ساخت; به گونه اى که تنها مرا مى پرستند و چیزى را شریک و همتاى من نمى سازند.»

در این آیه، سه نوید براى واپسین حرکت تاریخ و روزگار رهایى و آزادى آمده است:

1ـ مدیریت و جهاندارى ایمان داران و شایستگان در بینش، روش و منش;

2ـ استقرار دین و آیین و روش و منش خردمندانه و بشر دوستانه و خداپسندانه در مزرعه جانها و مغزها و از پى آن در گستره زمین و زمان;

3ـ از میان رفتن همه عوامل خوف و ترس و ابزارهاى وحشت و ناامنى و هیولاى خشونت و سرکوب و استقرار آزادى و امنیت جهانى.

7ـ گسترش جهانىِ اسلام

تاریخ پرماجراى انسان، نشانگر آن است که از بدو آفرینش انسان و تشکیل نخستین جامعه بشرى تاکنون، برخورد اندیشه ها و سلیقه ها، باورها و مذهبها جزء گسست ناپذیر زندگى جامعه ها و تمدن ها بوده است.

در این برخورد و گاه نبرد سهمگین، با وجود مخالفتها و کارشکنیها و خصومتها و جنگ و ستیزهاى سردمداران استبداد و ارتجاع، گرچه پیوسته دین خدا و دعوت هاى آسمانى پیامبران پیروز بوده و در برابر، مذاهب و مکاتب شرک آلود و خرافه ساز و استبدادپرداز، تنها در مقاطعى از تاریخ، آن هم به ضرب زور عریان و نیمه عریان جولانى داشته اند، اما قرآن در نگرش تاریخى خود نویدگر آن است که در فرجام تاریخ و آینده جهان، در گفتمان باورها و مکتبها و گفت و شنود تمدنها، دین اسلام پیروز خواهد شد.

این سنتى از سنتهاى خداست، گرچه انحصارگران و تبهکاران آن را نخواهند، و بسان شب پره از درخشش انوار طلایى خورشید عالم تاب و جهان آراى دین آزادى و عدالت، حتى با نام آن ممانعت به عمل آورند:

(یُریدُونَ اَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللّهِ بِاَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَى اللّهُ اِلاّ اَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ هُوَ الَّذى اَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدّینِ کُلِّه وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ)[20]

«آنان مى خواهند نور خدا را با سخنان و دهان هاى خویش خاموش سازند، اما خدا جز این نمى خواهد که نور خود را به کمال رساند، گرچه کفرگرایان و حق ستیزان را خوش نیاید. او کسى است که پیامبرش را همراه با هدایت و دین درست فرستاد، تا آن دین توحیدى و آزادى بخش را بر هر چه دین و آیین و مرام ساختگى است پیروز سازد، گرچه شرک گرایان و بیدادگران این حقیقت را خوش نداشته باشند.»

8ـ جایگزینى شایستگان

قرآن در آیات متعددى، نویدگر آن است که در جریان روند تاریخ و حرکت جامعه ها و تمدنها، خداى بزرگ، شایستگان و صالحان و مصلحان و تلاشگران آگاه و پراخلاص را جایگزین جامعه ها و اقوام بى تعهد و مسؤولیت ناشناس ـ که رسالت دینى و انسانى خود را به انجام نمى رسانند و مقررات خدا و حقوق مردم را پاس نمى دارند ـ خواهد ساخت و این هشدارى است جدى به توحیدگرایان یا مدعیان مذهب و باورهاى دینى که بیدار گردند و خردمندانه بیندیشند و عادلانه و مردمى رفتار کنند. قرآن در این باره مى فرماید:

(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْم یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّة عَلَى الْمؤمنینَ أعزَّة عَلى الکافرینَ یُجاهِدُونَ فى سبیلِ اللّه وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمِ ...)[21]

«هان اى کسانى که ایمان آورده اید! هر کس از شما، از روش و آیین خداپسندانه خود برگردد، به خدا زیانى نمى رساند; خدا به زودى گروهى دیگر را مى آورد که آنان را دوست مى دارد و آنان نیز او را دوست مى دارند. اینان با مردم باایمان و حق طلب فروتن هستند، و در برابر کفرگرایان و حق ناپذیران، سرفراز و شکست ناپذیر، در راه خدا جهاد مى کنند، و از سرزنش هیچ ملامتگرى نمى هراسند.»

نیز مى فرماید:

(وَ إِنْ تَتَوَلَّوا یَسْتَبْدِلْ قوماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثالَکُمْ ...)[22]

«و اگر از حق و عدالت روى برتابید، خدا جاى شما را به مردمى دیگر خواهد داد، آن گاه آنان دیگر به سان شما نخواهند بود.»

9ـ آینده، در قلمرو رعایت کنندگان حقوق خدا و مردم

قرآن نویدگر بهروزى و نجات و سرانجامى خوش براى جهان و مردم آن در واپسین حرکت تاریخ است.

این فرجام خوش، از جمله در این آیات جلوه گر است:

(وَ الْعاقِبَةُ لِلتَّقْوى)[23]

«عاقبت نیک و فرجام خوش براى تقواست.»

(وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ)[24]

«عاقبت نیک و فرجام خوش براى پرواپیشگان است.»

(اِسْتَعینُوا بِاللّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ)[25]

«از خدا یارى جویید و پایدارى ورزید، که زمین از آن خداست، و آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد مى دهد; و سرانجام نیک و فرجام خوش براى پرواپیشگان است.»

(تِلْکَ مِنْ اَنْباءِ الْغَیْبِ نُوحیها اِلَیْکَ ما کُنْتَ تَعْلَمُها اَنْتَ وَ لا قَوْمُکَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ اِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقینَ)[26]

«این از خبرهاى غیب است که به تو اى پیامبر! وحى مى کنیم. پیش از این، نه تو آن را مى دانستى و نه جامعه و مردم تو، پس شکیبایى پیشه ساز که سرانجام نیک و فرجام خوش براى پرواپیشگان است.»

10ـ پیروزى همه جانبه رهروان راه عادلانه و آزادمنشانه خدا

با نگرشى دقیق بر کران تا کران قرآن و دیگر منابع اصیل دینى، به یک رویارویى همه جانبه میان دو جبهه و دو تشکل بزرگ و فراگیر در گذر زمان بر مى خوریم که در چهره هاى گوناگون، از سپیده دم تاریخ تاکنون ادامه داشته، بى تردید هم چنان با مبادله پیروزى و ناکامى تا واپسین حرکت تاریخ ادامه خواهد یافت.

در جبهه و حزب نخست، پیامبران و پیشوایان نور و پیروان حقیقى آنان، قرار دارند، که در قرآن شریف از این جبهه خردمند و کمال جو و ترقى خواه و سرفراز، به گروه رهروان راه خدا یا «حزب خدا» تعبیر شده، و برایشان شرایط، نشانه ها، ویژگیها و اهداف بلندى ترسیم گشته است، و گروه دوم شیطان ها و زورمداران استبدادگر و انحصارطلب و عامل اختناق و خشونت و دژخیمان و جلادان و سرسپردگان بدان ها و واپسگرایان هستند که در منطق وحى، «حزب شیطان» نام گرفته اند.

فرجام آنان پیروزى و سرفرازى و سرانجام اینان شکست و بدنامى همه جانبه و خسران و رسوایى است: (اَلا اِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ)[27]

از اساسى ترین شرایط عضویت در این گروه فراگیر (حزب خدا) آگاهى ژرف و مسئولیت شناسى دقیق و رعایت شفاف و روشن مقررات خدا و حقوق مردم مى باشد، که حقوق بشر ـ با همه زیبایى و جاذبه اش در روزگار ما ـ بخش کوچکى از آن است.

فرد و گروهى که مى خواهد در این راه گام سپارد، باید باورى خردمندانه، بینشى مترقى، عقیده اى خالص، ایمانى ژرف و عملى شایسته در عرصه هاى زندگى فراهم آورد، نه آنکه به شعر و شعار ناآگاهانه و احساسى و ساده اندیشانه بسنده کند.

چنین ایمان و باورى است که انسان را دگرگون مى سازد و در کران تا کران جانش تحول مطلوب ایجاد مى کند. جامعه را به سوى حق و عدالت و آزادى و آزادگى و فضیلت و معنویت به حرکت مى آورد و صف ها را متحد مى نماید و اندیشه ها و نیت ها و گفتار و عملکردها را خالصانه و مسئولانه مى سازد و به انسان نیرو و توان و قدرتى شگرف و باور نکردنى مى بخشد.

از اساسى ترین شرایط عضویت در این گروه فراگیر (حزب خدا) آگاهى ژرف و مسئولیت شناسى دقیق و رعایت شفاف و روشن مقررات خدا و حقوق مردم مى باشد.

روشن است که چنین جامعه و تمدن و تشکلى هنگامى که داراى این ایمان و آراسته به این فکر و فرهنگ و تقوا و تعهد باشد، نواندیش و کمال جو و پیشرو و پیروز و سرفراز و آزامنش است; و اگر در مقاطعى از تاریخ، جبهه توحید و تقوا در برابر حزب شیطان دچار صدمات و لطمات و ضعف و شکست گشت، باید هر عضو آن، این شهامت و ابتکار و آزاداندیشى را در خود بیابد که علت عدم موفقیت و ضعف و شکست تشکیلات خود را، در ضعف شناخت خود و دشمن، در ضعف ایمان و تقوا، در وانهادن وظایف و مسؤولیتها، در چگونگى رابطه با هم دین و هم نوع و در یک کلام، در از دست دادن شرایط پیوستگى خود و تشکیلات و مدیریت و روش و منش خود به حزب خدا جست و جو کند، نه در تخلف پذیرى وعده قطعى و حتمى خدا.

(قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسیرُوا فِى الاَْرْضِ فَانْظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِّبینَ هذا بَیانُ لِلنّاسِ وَ هُدَىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقینَ وَ لا تَهِنُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ اَنْتُمُ الاَْعْلَوْنَ اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ اِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ وَ تِلْکَ الاَیّامُ نُداوِلُها بَیْنَ النّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللّهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ یَتَّخِذَ مِنْکُمْ شُهَداءَ وَ اللّهُ لا یُحِبُّ الظّالِمینَ وَ لِیُمَحِّصَ اللّهُ الَّذینَ آمَنُوا وَ یَمْحَقَ الْکافِرینَ)[28]

«به یقین پیش از شما فراز و نشیبهایى براساس سنتهایى که خدا براى ظهور و سقوط جامعه ها قرار داده بوده و گذشته است; بنابراین، در زمین و زمان بگردید و بنگرید که فرجام کار دروغ شمرندگان حق و عدالت چگونه بوده است؟ این قرآن، بیانى روشن براى مردم و رهنمود و اندرزى براى پرواپیشگان است. هان اى توحیدگرایان! در راه عدالت و آزادى پایدارى ورزید و سستى نکنید و اندوهگین مشوید که اگر به راستى با ایمان باشید، شما برترید. اگر در پیکار خداپسندانه «اُحُد» به شما گزند و آسیبى رسیده است، بى گمان به آن گروه تجاوزکار نیز در پیکار «بدر» آسیبى همانند آن رسید; و این روزهاى کامیابى و ناکامى است که ما آن را برابر سنتها در میان مردم مى گردانیم تا خردمندان جامعه ها بیندیشند و راز صعودها و سقوطها را بیابند و تا خدا کسانى را که به راستى ایمان آورده اند، معلوم سازد و از میان شما گواهانى برگیرد; و خدا بیدادگران را دوست نمى دارد.»

جبهه توحیدگرایان یا «حزب اللّه» راستین با همه فراز و نشیب هاى حیات انسان، از طلوع تاریخ تاکنون هرگز ناکام و ناموفق نبوده است، و با وجود جولانهاى زودگذر حزب شیطان و فشارهاى تجاوزکارانه آن، پیوسته پیروزى را در چهره هاى گوناگون نصیب خود ساخته و خوشنامى و سعادت حقیقى به نام او رقم خورده است، که به اهم آنها اشاره مى رود:

1ـ گاهى پیروزى به صورت فلاح و نجات حزب خدا، و در برابرش نابودى جبهه مخالف آنان به وسیله انواع بلا و عذاب بوده است، همانند طوفان نوح، صاعقه عاد، زلزله هاى منهدم کننده اى که بر قوم لوط فرود آمد; غرق شدن فرعون و نظام و سپاهیان تاریک اندیش و سرکوبگرش در نیل، فرو رفتن قارون در زمین و درو شدن اصحاب فیل.

2ـ گاهى پیروزى در چهره غلبه در میدان هاى نبرد نصیب آنان شده است، همانند پیروزى گروه عدالت خواه و استبدادناپذیر «طالوت» بر سپاه تجاوزکار و خشونت کیش «جالوت»; غلبه توحیدگرایان در جنگ «بدر»، «اُحُد»، «حُنین»، «خندق» و سرانجام فتح مکه و فرو ریختن آخرین سنگرهاى کفر و ارتجاع و استبداد و خشونت در سرزمین وحى و رسالت.

3ـ منطق و برهان و اندیشه و عقیده و آرمان مترقى و خردمندانه آنان بر مسلکها و مرامها و مکتبها و احزاب شیطانى در کران تا کران تاریخ بى هیچ استثنا، حتى در اوج شیطنت و جولان و رزمایشهاى میان تهى جبهه باطل و بیداد و مظلومیت جبهه حق و آزادى غلبه داشته است، و امروز هم اکثریت انسانها را به راه خود مى کشد و به منطق حق مجذوب مى سازد.

4ـ در نگرش تاریخى قرآن، پیروزى مهم ترى براى پیروان حقیقى قرآن و پیشوایان نور در راه است که در برخى از آیات خدا به صورت یک منشور جهانى بر تارک هستى مى درخشد و این پیام و نوید را مى سراید که: هان اى بشریت و اى توده هاى دربند! آگاه باشید که پیروزى همه جانبه ظاهرى نیز در فرجام شکوهمند تاریخ و آینده جهان از آن حزب واقعى خدا و بندگان کمال جو و نواندیش اوست.

البته حزب به معنى حقیقى کلمه با همان شرایط و ویژگیها و آرمانها و اهداف خالصانه و عادلانه قرآنى، نه دروغین و بدلى و بازیچه زر و زور و تزویر.

قرآن در این باره مى فرماید:

(اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ یُقِیمُونَ الصَّلوةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکوةَ وَ هُمْ راکِعُونَ وَ مَنْ یَتَوَلَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا فَاِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغالِبُونَ)[29]

«سرپرست و سررشته دار شما، تنها خداست و پیامبر او و آنانى که ایمان آورده اند: همان کسانى که نماز برپا مى دارند، و در حال رکوع زکات مى دهند. و هر کس خدا و پیامبرش و کسانى را که ایمان آورده اند، دوست و سررشته دار خود بداند پیروز است; چرا که حزب راستین خدا همان پیروزمندان اند.»

نیز مى فرماید:

(لا تَجِدُ قَوْماً یُؤمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ یُوادُّونَ مَنْ حادَّ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَوْ کانُوا آباءَهُمْ أَوْ أَبْناءَهُمْ أَوْ إِخْوانَهُمْ أَوْ عَشِیرَتَهُمْ أُولئِکَ کَتَبَ فِی قُلُوبِهِمُ الإِیمانَ وَ أَیَّدَهُمْ بِرُوح مِنْهُ وَ یُدْخِلُهُمْ جَنّات تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها رَضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ أُولئِکَ حِزْبُ اللّهِ أَلا إِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)[30]

«هیچ گروهى را که ایمان به خدا و روز رستاخیز دارند نمى یابى که با دشمنان خدا و پیامبرش دوستى کنند، هر چند پدران یا فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند; آنان کسانى هستند که خدا ایمان را بر صفحه دلهایشان نوشته و با روحى از ناحیه خود آنها را تقویت فرموده، و آنها را در باغهایى از بهشت ـ که نهرها از زیر درختانش جارى است ـ در مى آورد. آنان هماره در آنجا ماندگارند; خدا از آنها خشنود است، و آنان نیز از خدا خشنودند; اینان اند حزب خدا ; آرى، حزب راستین خداست که رستگاران اند.»